U bekijkt het maar

Een beetje spannende film mocht vroeger pas vanaf 14 jaar worden bekeken. Voor bloot gold doorgaans een leeftijdsgrens van 18-jaar. 'Betuttelend', zo oordeelde de toenmalige PvdA-minister van Cultuur. Dus kunnen nu kinderen van alle leeftijden genieten van seks en geweld.

Een basisschool ergens in Nederland. Het loopt tegen de kerstvakantie, de toetsen zijn gedaan, de rapporten zijn ingevuld, tijd voor wat verstrooiing.

Reinout van groep 7 heeft een video meegenomen, The History Of The World, part 1. Heel interessant meester, zegt Reinout, en hij vraagt of ze hem met de klas mogen zien. De meester heeft nog een stapeltje Zoetermeer-circulaires die hij moet lezen, dus dit voorstel komt hem wel goed uit. De klas verzamelt zich voor het scherm, de video gaat aan en de meester trekt zich terug. Er staat 'vanaf 6 jaar' op de doos, dus meekijken zal wel niet nodig zijn.

Het was weliswaar een geschiedenisfilm, brengt Reinouts klasgenootje Julia die avond verslag uit, maar het ging de hele tijd over seks. 'Ik leg een knoop in je lul en ga pingpongen met je ballen' - dat soort grappen. De naam van de regisseur - MeI Brooks - had voor de meester een waarschuwing kunnen zijn, maar hij ging er waarschijnlijk van uit dat hij kon vertrouwen op de Filmkeuring. De Kijkwijzer, zoals hij tegenwoordig heet.

Het is ons ook al zo vaak overkomen. Op televisie zagen we een stukje van een Leslie Nielsen-film, Alle Leeftijden, dat het zo goed deed bij de kinderen die voor het scherm zaten (9 en 10 jaar), dat ik de Naked Gun-trilogie in huis haalde, Nielsens magnum opus, ook AL, althans in Nederland. Leuke films, daar niet van, maar vol met grappen waarvoor je veertien, vijftien moet zijn. Staat er ineens een man met een drilboor voorzien van een grote, lillende siliconenpik in beeld. Vibrator voor het zware werk, haha.
Uit het donker klonk een stemmetje. Een vriendinnetje van onze dochter.
'Wat is dat!?' 'Ach, flauw', zeg ik dan, speculerend op hun humor-snobisme. Of, helemaal schijnheilig: 'Ja dat begreep ik ook niet.'

Toch vervelend. Straks denken ze in de buurt dat wij hier porno vertonen. Bovendien: drie dure dvd's aangeschaft op grond van foute productinformatie!
In een andere Nielsen-film, Men With Brooms, ook AL, komen diverse neukscenes voor, al dan niet in het bijzijn van derden, dan wel een Duitse herder. In één geval wordt onder het neuken ook nog even het beoogde 'vloeien van het sperma' besproken. (Ze willen een kindje). Of neem Grease, de musical. Nederlandse classificatie: AL. Kennicky, Travolta's tweede man, gaat een avondritje maken met Rizzo, de slet van de school. Travolta is een heer en haakt af. 'Ga je soms rukken?' schampert Rizzo. 'Wat is dat pap?' klinkt het van uit het donker. De andere jongens willen mee met Kennicky, maar daar steekt Rizzo een stokje voor.
'Zeg, dit wordt geen groepswip hoor.' 'Pap wat is dat?'
'Wat is dat. Een gróepswip!'

De Amerikaans-Nederlandse historicus James Kennedy merkte onlangs op dat politieke innovaties in Nederland niet worden afgedwongen door de kiezer, maar bedacht door de politieke elite zelf. De Kijkwijzer lijkt hiervan een perfect voorbeeld.

Ooit, en in de meeste landen is het nog zo, had Nederland een Filmkeuring, een overheidsorgaan dat elke uit te brengen film beoordeelde en van een classificatie voorzag. Gemotiveerde burgers konden zich aanmelden en meepraten. Begin jaren negentig besloot de toenmalige minister voor Cultuur, Hedy d'Ancona, dat de Filmkeuring oude stijl moest verdwijnen. Waarom precies is onduidelijk. D' Ancona zei dat 'men', en zij zelf dus ook, de Filmkeuring 'betuttelend' vond, 'achterhaald'. Tegelijk erkende ze dat 'de roep uit de samenleving om regels op dit gebied is toegenomen', opvattingen die, zou je zeggen, haaks op elkaar staan.

De PvdA kwam intussen in z'n Paarse Periode, omarmde het marktdenken en de doctrine van 'de overheid op afstand' en de Filmkeuring werd inderdaad opgedoekt en vervangen door het Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media (Nicam), een koepel van brancheverenigingen die de 'Kijkwijzer' instelde, een vrijwillige 'keuring' door de, film- en videobranche zelf.

Een aantal 'deskundigen' stelde een vragenlijst samen waarmee video-importeurs, filmverspreiders, omroepen en verder iedereen die een audiovisueel product op de markt brengt, zelf kan bepalen wat het wordt: AL (alle leeftijden), 6, 12 of16, jaar. Daarnaast zijn er pictogrammen voor seks, geweld, drugs, engheid, grove taal en discriminatie.

Bioscopen en videotheken zijn qua toelating wettelijk aan die leeftijden gebonden, films voor 12 jaar mogen niet vóór acht uur 's avonds op tv worden uitgezonden en films voor 16 niet voor tien. Toezicht is er in feite niet, behalve door het Commissariaat van de Media. Maar, ook weer op afstand, want men heeft natuurlijk niet de mankracht om al die duizenden coderingen te controleren. Nicam kan pas ingrijpen na een toegewezen klacht.

Of een distributeur de Kijkwijzer goed heeft toegepast blijkt pas op het moment dat de filmladder verschijnt, de video in de videotheek ligt of de omroep zijn programmadetails bekendmaakt. Op dat moment kan de burger een klacht indienen, maar het Nicam kan pas ingrijpen als de klacht definitief is toegewezen, wat op z'n snelst pas na een paar weken mogelijk is en in de meeste gevallen maanden duurt
Tegen die tijd kunnen vele tienduizenden kinderen aan het product zijn blootgesteld, zoals dat bijvoorbeeld gebeurde met de Harry Potter-films, die volgens deskundigen ten onrechte op 6 jaar gesteld werden en heel wat nachtelijk gekrijs in kleuterbedjes veroorzaakt hebben. The Sweetest Thing en Not Another Teen Movie, puberkomedies met de nodige seks (The Sweetest Thing gáát over fellatio) kwamen voor Alle Leeftijden in de bioscoop en werden pas na maanden hoger ingeschaald. RTL klasseerde Gigolo, Bei Anruf Liebe (de titel alleen al) op 6 jaar en programmeerden hem om half negen, Yorin zond Spielbergs bloedige Saving Private Ryan (16) uit om vijf voor negen, ruim een uur eerder dan toegestaan.

Die laatste overtredingen werden overigens keurig in de tv-bladen aangekondigd, en toch gebeurde er niets, want zelfs in dat soort gevallen heeft het Nicam geen bevoegdheid. Directeur Wim Bekkers liet weten 'ontevreden' te zijn over het besluit van Yorin. (Daar zullen ze van geschrokken zijn.) Maanden later kreeg de omroep een boete van 22.750 euro opgelegd, chicken feed vergeleken bij de tonnen extra reclame die het station die avond omzette. De distributeur van The Sweetest Thing moest 1500 euro dokken, nadat hij maanden achtereen veel te jonge kinderen had binnengelaten.
Het is maar een greep. Ouders & Coo, een landelijke oudervereniging van het christelijk onderwijs, die vergeefs ageerde tegen de Kijkwijzer, houdt op z'n website voorbeelden bij. 'Als we de mankracht hadden konden we er elke week weer nieuwe gevallen op zetten', zegt woordvoerder Werner van Katwijk, 'het gaat aan de lopende band fout.'
Zelf wijst het Nicam op een onderzoek waaruit zou blijken dat Nederland qua strengheid een middenmoter is. Het laat zich moeilijk rijmen met het bijgevoegde lijstje voorbeelden, tenzij tegenover elke veel te lage classificatie een veel te hoge staat, wat ook met erg pleit voor de betrouwbaarheid van het systeem.

Het Nicam hamert erop dat. de Kijkwijzer-klassering niet gaat over 'geschiktheid', maar over 'schadelijkheid'. Een nogal pretentieuze claim over de schadelijkheid van films en tv zijn de geleerden het. nog lang niet eens, maar bovendien: het is onpraktisch. Na keuring op schadelijkheid door het Nicam moet je als ouder alsnog gaan beoordelen of het product in kwestie ook geschikt is. Is die 'wetenschappelijke' toetsing dan in feite niet een schaamlap voor commercieel laissez faire?

Volgens een vergelijkend Europees onderzoek neemt een Kijkwijzer-keuring gemiddeld tien minuten in beslag. Dat zou exclusief kijktijd moeten zijn 'codeurs' worden geacht producties volledig te bekijken, maar of dat ook echt gebeurt, of dat er even wat gespoeld en gescand wordt, is zeer de vraag

Het zou in elk geval verklaren waarom er uitsluitend op visuele aspecten wordt gekeurd en totaal niet op dialoog. In Beverly Hills Cop (AL) zit niet alleen een keiharde executiescene die minstens een 12-klassering zou rechtvaardigen, maar ook een langdurige dialoog over het al dan niet hebben van een 'erectie' dan wel 'stijve'. Zo zal. die voetbalvideo vol antisemitische spreekkoren ook wel met AL-sticker en al bij videotheek beland zijn.

In de procedure over de pijpscenes in The Sweetest Thing luide het verweer van het Nicam dat er geen geslachtsdelen in beeld waren. Als het niet om het welzijn van kinderen ging, zou je erom lachen. Nog deprimerender is het te lezen hoe het Nicam dit efficiënte branchevriendelijke systeem tot voorbeeld voor de rest van de wereld stelt. 'In het buitenland is veel belangstelling voor Kijkwijzer. De Europese Commissie volgt het project vanuit de vraag of de Nederlandse aanpak als voorbeeld kan dienen voor een Europese aanpak', meldt het instituut trots. Nederland gidsland.
Dus: in een tijd dat audiovisuele media met de dag belangrijker worden en het belang van goede, onafhankelijke voorlichting alleen maar toeneemt, en veel andere landen juist investeren in hun Filmkeuring, schaft Nederland hem in feite af. Geeft het de industrie vrij spel en levert z'n jeugd uit aan een systeem waar hun ouders, de belangengroep waar het in feite om gaat, geen enkele inbreng in hebben. Sterker: dat er vooral op gericht lijkt om ze buiten te sluiten.

D'Ancona en de voorstanders van de Kijkwijzer mogen met betrekking tot de oude Filmkeuring graag het woord 'censuur' van stal halen, en hoe misplaatst die term in dit verband ook is, we hebben het tenslotte niet over breidel, maar over zorg, mist hij z'n uitwerking niet en loopt iedereen die voor weldenkend wil doorgaan met een wijde boog om het onderwerp heen. Toch was er verzet tegen dit bizarre project.

'Dit is de slager die zijn eigen vlees keurt', spraken CDA, klein rechts en de SP bij de behandeling van de plannen in 2002, en dienden een motie in om het ouderbelang, via een 'media-expertisecentrum', alsnog een plaats te geven in het nieuwe bestel. De PvdA-fractie zegde zijn steun toe, maar trok die te elfder ure in, naar verluid onder druk van Hedy d'Ancona. Het schouderklopje van de voorzitter van het Nicam kon zij direct in ontvangst nemen, dat is d' Ancona namelijk zelf.
Zo'n expertisecentrum zou een 'terugkeer' zijn naar de tijd toen films nog werden beoordeeld door 'gewone burgers', verklaarde zij. Gewone burgers stel je voor. Nee, een coalitie van grijpgrage distributeurs en zwakgefundeerde wetenschappers, dat moet je hebben!

Van een VVD'er met wat vrindjes en commissariaatjes in het audiovisuele wereldje zou je het begrijpen, maar van een sociaal'-democrate (én moeder) het verstand staat er bij stil. Ook nauwelijks te begrijpen is het feit dat de overheid het Nicam wel financiert. (Een kleine 600.000 euro per jaar). De industrie maakt de dienst uit, de overheid betaalt. 0, en de burger. Ook al kan men inmiddels kostenloos een klacht indienen, Ouders & Coo kreeg verschillende keren nog een rekening van 225 euro.

Binnenkort praat de Tweede Kamer over het voornemen van dit kabinet,om door te gaan met de Kijkwijzer. Als premier Balkenende zijn uitspraken over waarden en normen, eigen verantwoordelijkheid en fatsoen-moet-je-doen een beetje serieus neemt, draait hij deze onzalige politieke innovatie terug. Tegenover d' Ancona hoeft hij zich niet bezwaard te voelen. ' Als het niet blijkt te werken, neemt de overheid de verantwoordelijkheid weer terug', zei ze in 1999. En als hij niet overtuigd is moet hij eens met z'n kinderen. en een flinke stapel video's voor de buis gaan zitten.
'Pappie, vingeren, wat is dat?'

Voor Wouter Bos is het een mooie gelegenheid te demonstreren dat zijn uitspraken over actief en zorgzaam vaderschap meer dan leuke PR zijn.

Uit: Volkskrant (Jan Kuitenbrouwer), 10-1-2004.

Bij dit artikel was een lijst opgenomen waarin de klassering naar leeftijd van een aantal films in verschillende landen werd vergeleken. Het bleek dat Nederland het minst streng is wat betreft seks en grof taalgebruik. Soms was dit ook het geval wat betreft geweld en 'engheid'.