Humor als wapen

Ter gelegenheid van zijn afscheid als bijzonder hoogleraar Vredespedagogiek hield professor J.L.A. Vriens uit Utrecht een rede: "Vredes-educatie met een lach".
Na een korte inleiding sprak hij over de noodzaak van het lachen. Een primair lichamelijke aangelegenheid, van grote waarde voor vredes-educatie. Dat leidt tot spreken over humor.

Humor heeft iets grensverleggends en werkt daardoor heel bevrijdend. Hij noemt veel voorbeelden van humor, daarbij O.J. Bierbaum aanhalend, "Humor ist, wenn man trotzdem lacht".
Lachen en humor hebben met elkaar te maken, maar zijn niet identiek. Humor kan van belang zijn bij vredes-educatie. Professor Vriens ziet vrede – net als bijvoorbeeld Ton Beekman (symposium Vredesopvoeding 1980) – allereerst als een kwestie van cultuur.

Ook de V.N. en Unesco dragen dit standpunt wereldwijd uit in het kader van het Internationale Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid voor de Kinderen van de Wereld.
Een groot probleem bij vredes-educatie is volgens professor Vriens dat positieve doelen meestal in abstracte termen geformuleerd zijn. B.V.A. Rö1ing heeft daarom, tijdens het reeds genoemde symposium in 1980, opvoeders al de opdracht meegegeven om de jongere generatie op te voeden "tot mensen die in het bewustzijn van globale solidariteit, van mondiale saamhorigheid, de plooibaarheid opbrengen om – met behoud van eigen levensvreugde de veranderingen in de wereld te aanvaarden die onstuitbaar op ons afkomen".

Professor Vriens meent dat het ook gaat om het openhouden van een toekomst die nog een heleboel positieve mogelijkheden kent. Humor kan daarbij een belangrijk pedagogisch element zijn. Humor kan verbinden, omdat ze mensen kan verzoenen: allereerst met eigen tekortkomingen, maar ook met het feit dat de wereld nooit volmaakt zal zijn. Hij stelt dan ook dat vredes-educatie niet om humor heen kan.

Men kan onderscheid maken tussen humor als kenmerk van een goed pedagogisch klimaat en humor als didactisch middel. Allerlei cartoons zijn daarbij zeer bruikbaar.
Tot slot vraagt hij zich af – bij de definitieve afsluiting van tien jaar bijzonder hoogleraarschap Vredespedagogiek namens de Stichting Leerstoelen Vredesopbouw – of nu het Decennium voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid "om te lachen of om te huilen is" en constateert: beide dus. En hij citeert nogmaals: Bierbaum: "Humor ist, wenn man trotzdem lacht" en constateert: "Ik heb … geglimlacht".

• Mimi Roelofsen

Humor als Wapen, Vredes-educatie met een lach is uitgegeven door S.W.P., ISBN 90 6665 4503, 48 blz. €5,90.