'Kijkwijzer' tegen geweld in de media

Blijkens berichten in de pers (onder andere de NRC van 16-2-2001) is het sinds eind 1999 bestaande Nederlands Instituut voor Classificatie van Audiovisuele Media (het NICAM) met de zogenoemde Kijkwijzer naar buiten getreden. Wat houdt dit voor de hele audiovisuele sector bedoelde classificatiesysteem in, en wat betekent het voor het probleem van geweld op de buis?

Sinds jaar en dag bestaat in de kringen van de vredesbeweging, en daar niet alleen, grote bezorgdheid over wat er zoal aan geweldsbeelden via de TV de huiskamers binnenkomt. Wat doet dat wel niet met kind en maatschappij? Het was in 1986 aanleiding bij 't Kan Anders tot oprichting van de werkgroep TV-geweld onder voorzitterschap van Dini Harms. In die tijd was het bepaald geen gemeengoed dat geweld op de buis schadelijk zou kunnen zijn, dat het zou kunnen leiden tot toenemende agressiviteit en gewenning aan geweld. Nu ligt dit anders. Algemeen wordt ingezien dat regulering geboden is. Welke stappen zijn nu gezet, en gaan ze ver genoeg? Wat biedt ons de Kijkwijzer?

Tot voor kort was er de filmkeuring, die voor bioscoopfilms bepaalde voor welke leeftijdscategorie deze al of niet geschikt waren. Wat nu met het uitbrengen van de Kijkwijzer wordt beoogd, is dat niet alleen bioscoopfilms onder de loupe worden genomen, maar ook videofilms, TV-programma's - zij het met uitzondering van nieuws en actualiteiten - en, niet te vergeten, computerspelletjes. Over het internetgebeuren wordt nog nagedacht. Het NICAM, zo is uitdrukkelijk gesteld, keurt zelf niet. Het levert het instrumentarium waarmee de branchegenoten zelf bepalen of hun product eventueel de classificatie meekrijgt van: 16 jaar en ouder, 12 jaar en ouder, dan wel meekijken (door ouders) gewenst voor kinderen van 6 jaar en jonger. Een branchegenoot doet de classificatie aan de hand van een formulier met 34 door wetenschappers opgestelde vragen. De antwoorden in de computer gestopt leveren automatisch de bijbehorende leeftijdscategorie. Tevens geeft het aan welk(e) element(en) daarbij bepalend is of zijn, zoals geweld, angst, grove taal, discriminatie, drugs- en alcoholmisbruik en seks. Pictogrammen (beeldvoorstellingen) zullen aangeven waarom het gaat. De voor de werkgroep TV-geweld belangrijkste worden aangeduid met resp. een vuist (geweld) en een spin (angst). Ook de overige zijn eenvoudig te begrijpen. Alleen die voor seks (4 voeten) vraagt enig inlevingsvermogen. Van belang is te weten dat het geenszins in de bedoeling van het NICAM ligt dat een product verboden wordt. Het gaat hier louter om productinformatie, zo men wil om consumentenvoorlichting, en dan met name aan ouders en andere opvoeders. Wel is het zo dat TV-programma's van 12+ niet voor acht uur, en die van 16+ niet voor 10 uur 's avonds mogen worden uitgezonden.

Positieve en andere aspecten

Het dient gezegd dat één en ander een grote stap vooruit is. Heel duidelijk wordt onderkend dat het gaat om een kwestie van geestelijke volksgezondheid. Patty Valkenburgh, de schrijfster van het boek 'Vierkante ogen' merkte op dat het pictogram (MG6, 'meekijken gewenst') misschien wel het belangrijkste is, omdat kinderen beneden de 6 jaar wel erg ontvankelijk zijn. Of het zelf laten keuren door branchegenoten een goede zaak is? Sommigen zeggen: 'Je moet een bakker niet zijn eigen brood laten keuren.' Het lijkt er echter op dat de bonafide branchegenoten veel gelegen is aan een goede naam. Bovendien: het NICAM kent een klachtencommissie. Overigens zal het systeem nog wel kinderziekten vertonen en zal er bijgestuurd moeten worden. Zo meldde een filmdistributeur over een kunstzinnige film, bedoeld voor hoogopgeleide vrouwen van dertig jaar en ouder, dat deze film i.v.m. een kleine aanrandingscène de pictogrammen 'geweld', 'angst' en 'meekijken gewenst tot 6 jaar' zou meekrijgen. Zoiets trekt de doelgroep totaal niet aan. Ook is het de vraag of in gevallen waarin ouders niet alles in de hand (kunnen) hebben of de pictogrammen dan niet juist een andere uitwerking zullen hebben dan waarvoor ze bedoeld zijn.

Wat te wensen overblijft

Met de stap vooruit kunnen we blij zijn, maar als vredesmensen, als werkgroep TV-geweld, willen we verder. Niet, dat alle geweld van de buis verdwijnt (Hamlet mag best vertoond worden), maar wel dat er een rem komt op de vertoning van al datgene dat niet om zijn artistieke kwaliteiten op de markt komt en waarin louter geweld om het geweld erin is gebracht, slechts om de verkoop te bevorderen. Ik bedoel de dertien in een dozijn films met hun schietijzers, achtervolgingen, van het dak vallen, enz.. Dergelijke producten mogen dan het predikaat 16+ krijgen, maar hun invloed op de gewenning aan geweld, op het gewoon vinden ervan, mag niet onderschat worden. En dan is er nog iets. De Verenigde Naties hebben de periode van 2001 t/m 2010 uitgeroepen tot een decennium van Vrede en Geweldloosheid. Wat zou het niet mooi zijn wanneer films, programma's die dit bevorderen óók een pictogram zouden krijgen. In zo'n geval geen waarschuwing voor schadelijkheid, maar een positieve waardering!

Koos de Beus